Geri dön
BAŞDÖNMESİ
VERTİGO NEDİR?
Bazı insanlar denge
problemlerini baş dönmesi olarak nitelendirirler. Çevrenin dönmediği bu
denge bozukluğu bazen iç kulağa bağlı bir problemden dolayı ortaya çıkar.
Bazı insanlar ise denge sağlamaktaki zorluklarını vertigo kelimesiyle
açıklarlar. Bu kelime Latince "dönmek" fiilinden gelmektedir. Bu hastalar
sıklıkla kendilerinin veya çevrenin döndüğünü söylerler. Vertigo çoğunlukla
iç kulak probleminden kaynaklanır.
HAREKET HASTALIĞI VE DENİZ TUTMASI NEDİR?
Bazı insanlar uçağa
bindiklerinde veya arabada bulantı hissederler, hatta bazen kusarlar. Bu
duruma taşıt tutması denilir. Bir çok insan bu rahatsızlığı gemiye bindiği
zaman çeker bu yüzden aynı olay olmasına rağmen buna deniz tutması denir.
Deniz tutması sadece ufak bir rahatsızlıktır. Bunun dışında herhangi bir
tıbbi bozukluğun ifadesi değildir. Ancak bazen yolcular bu rahatsızlıktan
dolayı çok kısıtlanabilirler. Çok az bir kısmında da bu rahatsızlık yolculuk
bitse dahi birkaç gün daha sürmektedir.
DENGE SİSTEMİNİN ANATOMİSİ
Baş dönmesi (Dizzines, vertigo)
ve taşıt tutması denge sistemi ile ilgilidir. Uzay araştırmacıları bu
duyguya uzaysal oriantasyon demektedirler. Denge sistemi iç kulaktadır ve
beyine vücudun uzay içinde nerede olduğunu, pozisyonunun yönü, hangi yönde
hareket ettiği ve dönüyor mu yoksa sakin durumda mı olduğunu bildirir. Denge
duygunuz sinir sisteminin aşağıda belirtilen bölümleri arasındaki kompleks
ilişkilerle sağlanmaktadır.
- İç kulak (aynı zamanda labirent adını da
almaktadır.) hareketin yönünü yani dönüp dönmediğini, ileri veya geri, bir
yandan diğer yana ve yukarı veya aşağıya doğru olduğunu belirler.
- Gözler vücudun uzay içindeki yerini (baş aşağı vs.)
ve hareketin yönünü belirler.
- Eklemlerde ve omurgada bulunan basınç reseptörleri
vücudun hangi parçasının aşağıda olduğunu ve neresinin yere değdiğini
belirler.
- Kaslardaki ve eklemlerdeki algılama reseptörleri
vücudun hangi parçasının hareket ettiğini belirler.
- Merkezi sinir sistemi (beyin ve omurilik) daha
önceki dört sistemden gelen uyarıları işler ve sonuçta koordinasyonu
sağlanmış bir algılama ortaya çıkar.
Taşıt tutmasının bulguları ve
baş dönmesi, merkezi sinir sistemine diğer dört sistemden birbirine zıt
mesajlar geldiğinde ortaya çıkmaktadır. Örnek olarak fırtınalı bir günde
uçağa bindiğinizi düşünün ve uçağınız hava akımlarından dolayı
sallanmaktadır. Fakat gözleriniz bu hareketi algılamamaktadır. Çünkü bütün
gördüğünüz uçağın içidir. Bunun sonucunda beyniniz birbiriyle uyuşmayan
mesajlar almaktadır. Sizi bundan dolayı uçak tutabilir. Veya bir arabanın
arka koltuğunda oturmuş kitap okuduğunuzu düşünün. İç kulağınız ve deri
reseptörleriniz yolculuğun hareketini algılayacaktır. Ancak gözleriniz
sadece kitabı görecektir. Bu nedenle sizi taşıt tutabilir. Gerçek bir tıbbi
örnek vermek gerekirse bir darbeden dolayı yalnızca bir taraftaki iç
kulağınızın hasarlandığını düşünün. Hasarlı iç kulak normal iç kulakla aynı
mesajları göndermez. Bu beyine dönme eylemiyle ilgili yanlış bilgi verir.
Kişi vertigodan veya dönüyormuş hissinden şikayetçi olabilir. Bazen bulantı
da görülür.
HANGİ TIBBİ RAHATSIZLIKLAR BAŞ DÖNMESİNE
NEDEN OLUR?
- Dolaşım: Dolaşım bozuklukları baş dönmesinin
en sık nedenleri arasındadır. Eğer beyniniz yeterince kan almazsa başınız
dönmeye başlar. Hemen hemen herkes yatarken aniden ayağa kalktığında
birkaç defa hissetmiştir, ancak bazı insanlar sık veya kronik nedenlerden
ötürü baş dönmesi şikayetlerinde bulunurlar. Bu arterioskleroz (damar
sertliği) dan dolayı olur. Bu rahatsızlık çoğunlukla yüksek tansiyon
hastalarında, şeker hastalarında ve kan yağları yüksek olanlarda görülür.
Bazen de kalp fonksiyonları yetersiz olanlarda veya kansızlık şikayeti
olanlarda rastlanır. Bazı ilaçlar özellikle nikotin ve kafein beyne giden
kan akımını azaltır. Dietteki çok miktarda tuz da kan akımının azalmasına
neden olur. Bazen dolaşımında strese, sinirlenmeye veya gerginliğe bağlı
olarak bazı bozukluklar olabilir. Eğer iç, kulak yeterince kan alamazsa
daha özel bir baş dönmesi durumu olan vertigo ortaya çıkar. İç kulak kan
dolaşımındaki değişikliklere çok hassastır. Bu yüzden beyin için
bahsedilen zayıf kan dolaşımı durumlarının hepsi iç kulak için de
geçerlidir.
- Yaralanma: Kafatasında meydana gelen, iç
kulağı da zedeleyen bir kırık sonrasında aşırı,kısıtlayıcı bir vertigoyla
birlikte bulantı ve işitme kaybı gelişir. Baş dönmesi birkaç hafta sürer.
Bu süre içinde normal taraf yavaş yavaş karşı tarafın fonksiyonlarını
üstlenir.
- Enfeksiyon: Virüslerden örneğin soğuk
algınlığına neden olanlar iç kulağı ve onun beyinle olan sinir
bağlantılarını etkileyebilirler. Bu kötü bir vertigoya neden olurken
işitme genellikle etkilenmez. Buna rağmen bakteriler sonucunda oluşan
enfeksiyonlarda hem denge hemde işitme fonksiyonlarının bozulmasına neden
olur. Baş dönmesinin şiddeti ve iyileşme zamanı kırıklarda olduğu gibidir.
- Allerji: Bazı insanlar allerjik oldukları
besinlerle veya havadaki parçacıklarla karşılaştıklarında baş dönmesi veya
vertigo ile karşılaşabilirler.
- Nörolojik hastalıklar: Multipl Skleroz,
sifiliz, tümör gibi sinir sistemini etkileyen hastalıklar dengenin
bozulmasına neden olur. Bunlar nadir nedenler olmasına rağmen doktorunuz
muayene sırasında bunları da düşünecektir.
ARAÇ TUTMASINA KARŞI NE YAPABİLİRİM?
- Her zaman vücudunuzun hareketinin iç kulağınız ve
gözleriniz tarafından aynı şekilde algılanabileceği bir yerde oturun.
Örnek olarak arabanın ön tarafında oturup uzak manzaralara bakabilirsiniz
veya geminin güvertesi ne çıkıp ufku izleyebilirsiniz yada uçakta cam
kenarında oturup dışarıyı seyredebilirsiniz. Uçak yolculukların da
hareketin en az olduğu kanat üstüne denk gelen koltukları tercih edin.
- Eğer araba sizi tutuyorsa kitap okumayın yada zıt
yöndeki koltuklara oturmayın.
- Araç tutması olan bir başka yolcuyla konuşmayın veya
onu izlemeyin.
- Yolculuktan hemen önce yada yolculuk sırasında
keskin kokulardan, baharatlı ve yağlı yiyeceklerden uzak durun.
Araştırmalar halk arasında yaygın olarak kullanılan formüllerin
etkinliğini bilimsel olarak kanıtlayamamıştır.
- Doktorunuz tarafından tavsiye edilen ilaçlardan
birini yolculuğunuzdan önce alın. Bu ilaçlardan bazıları reçetesiz olarak
da satın alınabilir. Sakinleştirici veya sinir sistemini etkileyen ilaçlar
için doktorunuzun reçetesi gerekir. Bazıları hap veya fitil şeklindedir
bazıları ise (scopolamine) kulak arkasına yapıştırılabilen bantlar
şeklindedir.
Şunu hatırlayın:
Baş dönmesi ve araç tutması olaylarının büyük çoğunluğu hafiftir ve kişi
bunu kendi kendine tedavi edebilir. Ancak ağır veya giderek daha da
ağırlaşan vakalar Kulak Burun Boğaz, denge ve sinir sistemi konusunda uzman
bir doktor tarafından takip edilmelidir.
DOKTOR BAŞ DÖNMESİ İÇİN NE YAPAR?
Doktorunuz baş dönmesini tarif
etmenizi isteyecektir. Bunun bir göz kararması mı yoksa bir hareket hissi mi
olduğunu, ne kadar sürdüğünü, işitme kaybı veya bulantı ve kusma olup
olmadığını soracaktır. Hangi durumların baş dönmesi oluşturduğu da
sorulabilir. Genel durumunuz, ilaç alıp almadığınız, kafa travması, son
zamanlarda geçirilmiş bir enfeksiyon, ve kulağınızla, sinir sisteminizle
ilgili birçok soruya cevap vermek durumunda olabilirsiniz. Doktorunuz
kulağınızı, burnunuzu ve boğazınızı muayene ettikten sonra sinir sistemiyle
ilgili bazı testler yapacaktır. İç kulak hem işitme hem de dengeyle ilgili
olduğu için dengedeki bir bozukluk işitmeyi de etkileyecek veya bunun tersi
olacaktır. Bu nedenle doktorunuz işitme testi (odiogram) isteyebilir. Bazı
durumlarda kafatasınızın röntgenini, tomografisini veya manyetik rezonans
ile görüntülenmesini veya iç kulağınızı uyarmak için kullanılan sıcak veya
soğuk sudan sonra göz hareketlerinizi izleyecek bir test (elektronistagmografi
- ENG) isteyebilir. Bazı durumlarda da kalbinizin değerlendirilmesini veya
bazı kan testlerini önerebilir. Her hasta için her test gerekmemektedir.
Doktorunuzun kararı hangi testlerin gerekli olduğunu belirleyecektir. Benzer
olarak önerilen tedavi de konulan teşhis ile ilişkili olacaktır.
BAŞ DÖNMESİNİ AZALTMAK İÇİN NE
YAPABİLİRİM?
- Ani pozisyon değişikliklerinden kaçının. Örnek
olarak yatar durumdan aniden ayağa kalkmayın veya bir taraftan diğerine
ani olarak dönmeyin.
- Aşırı kafa hareketlerinden (özellikle yukarı bakmak)
veya hızlı baş hareketlerinden kaçının.
- Dolaşımı bozacak (nikotin, kafein ve tuz)
ürünlerinin kullanımını azaltın.
- Baş dönmenize neden olan stresden, sinirlilikden
uzak durun ve allerjiniz olan maddelere maruz kalmamaya çalışın.
- Baş dönmeniz olduğunda araba kullanmak tehlikeli
alet kullanmak veya merdiven tırmanmak gibi zarar verebilecek
aktivitelerden uzak durun.
|